Bouwkundig detailleren voor tekenaar en ontwerper: straatmeubilair:

Bouwkundig detailleren voor tekenaar en ontwerper:

Straatmeubilair.

Voor de volgende onderwerpen ga naar:

algemeen;

kunstwerken;
banken;
speeltoestellen;
historisch straatmeubilair;

Algemeen:

Wie goed om zich heen kijkt zal veel interessante zaken kunnen ontdekken, die we ook wel aanduiden met de benaming 'straatmeubilair'.
Dit 'meubilair' vormt, tezamen met de bestrating en beplanting naast de bouwwerken een belangrijk aspect van de aankleding van de openbare ruimte en is tevens bepalend voor de sfeer in onze doorgaans eenvoudige en kleinschalige woonomgeving.

Overzicht mogelijk voorkomend straatmeubilair:

openbare verlichting;
Pas in de tweede helft van de 17de eeuw gaat men er in verschillende grotere plaatsen van ons land toe over de straat bij avond of bij nacht te verlichten.
De oudst bekende straatverlichting, een lantaarn met kaars, stond bij de Zeedijk in Amsterdam en dateert al van 1544.
In 1663 zorgde de schilder Jan van der Heyden voor een omwenteling op het gebied van de straatverlichting door een geheel nieuw type lamp te ontwikkelen welke geplaatst werd op een houten paal. Als brandstof diende raapolie, die langer (ca 13,5 uur) en beter brandde dan de beste kaars. Het meest opzienbarende aan de uitvinding van Jan van der Heijden was het gegeven dat hij de lantaarns in serieproductie kon vervaardigen met behulp van houten mallen en sjablonen. Door deze serieproductie duurde het niet lang of bestellingen uit andere steden kwamen binnen. Zo kregen na Amsterdam Haarlem, Groningen, Hoorn, Den Haag en zelfs Berlijn en Potsdam de straatlantaarn van Van der Heijden.
In de 19de eeuw werden de houten palen verdrongen door de gietijzeren palen. De olie werd vervangen door stadsgas en weer later (begin 20ste eeuw) door electriciteit.

bewegwijzering;

De paddenstoel sinds 1919 voor de wandelaar en fietser een welkome wegwijzer heeft een concurrent gekregen in de vorm van fietspaaltjes.
De ANWB zorgde van 1894 tot 2013 voor het merendeel van de gemeentelijke en provinciale bewegwijzeringborden, doch thans is de Nationale Bewegwijzeringsdienst namens de verschillende overheidsinstanties verantwoordelijk voor de bewegwijzering in geheel Nederland.

verkeersborden;

markeringspalen, etc.;

vuilnisbakken, vuilcontainers, etc.;
het onderwerp "huishoudelijk afval".

blikvangers;

fietsklemmen;
"Ontwerp en maatvoering van fietsenstallingen".

vlaggenmasten;
zie ook "Keuze bepaling positie vlaggenmast".

brievenbussen;
het onderwerp "De brievenbus" bij het onderdeel "Interieur divers".

reclamezuilen;

kunstwerken;

banken;

speeltoestellen.

urinoirs, etc.
"Openbare toiletruimte algemeen".

Kunstwerken:

'National Treasure' van de Chinese kunstenaar Wan Liya (Doelen plein Delft 2016)

Banken:

Standaard catalogusbank:

Gemetselde banken:

Voor herinneringssteen in de linkerbank het onderdeel "Geveltekens, etc.".

Houten banken:

Speeltoestellen:

Beweegpleinen voor ouderen:

In Culemborg is dinsdag 28 augustus 2012) achter het zorgcentrum Kulenburg een zogeheten beweegplein voor ouderen
(het vijfde in Nederland volgens het programma Ouderen in Beweging) in gebruik genomen.

Speeltoestellen voor kinderen:

Historisch straatmeubilair:

bron tekstfragment: vouwblad Historisch straatmeubilair (Rijksdienst voor Monumentenzorg (1981 ?))

Gezien het feit, dat de meeste bekende monumenten grotere afmetingen bezitten, zijn velen de mening toegedaan dat werkelijk monumentale (bouw)kunst groot van afmeting dient te zijn.

Het monumentale aspect ontstaat echter niet door de afmeting van het object, maar door de zeggingskracht ervan.
Zo bezien kunnen veel van deze kleinere elementen eveneens monumentaal genoemd worden.
De elementen zijn vrijwel zonder uitzondering anoniem; zij zijn het product van de kustgevoelige arbeidsman. Vele ervan zijn in hoge mate karakteristiek voor het aanzien van een stad of streek; de bruggen en sluizen in het lage land, de ingangshekken in de Vechtstreek of de wegkruisen en kapellen in Brabant en Limburg.

Enkele voorbeelden van historisch straatmeubilair:

Stoepen, stoeppalen, stoephekken;
zie voor stoepen het onderdeel bestratingen bij materialen".
Als aanduiding van particuliere stoepen werden vaak stoeppalen van natuursteen (vooral hardsteen) of hout geplaatst. De houten stoeppalen zijn doorgaans uiterst eenvoudig van uitvoering en bezitten meestal geen versiering.
De natuursteen palen kunnen echter zeer rijk uitgevoerd zijn.
(bron afbeelding (palen + hekwerk): amsterdamsebinnenstad.nl)
De stoeppalen zijn vaak onderling of met het huis verbonden door ijzeren staven, kettingen of hekwerk.
In plaats van stoeppalen werden als begrenzing van een stoep ook wel hekjes geplaatst.
In de 19de eeuw werden veel gietijzeren hekwerken geplaatst, die door de grote gieterijen uit voorraad werden geleverd. Uit modellenboeken kon keus gemaakt worden uit de verschillende onderdelen, die dan door de plaatselijke smid aaneengesmeed konden worden.

Ook de modernere uitvoering van stoepbetrating en stoepbegrenzing geeft een bepaalde historische uitstraling zoals te zien op naaststaande foto.

Schamppalen en stenen;
Langs stoepen, op hoeken van straten of bij ingangshekken zijn soms vrij korte, wat schuin geplaatste paaltjes of stenen te vinden. Zij dienen om de objecten waartegen zij geplaatst zijn te beschermen tegen aanrijdingen.
In plaats van speciaal voor dit doel vervaardigde paaltjes werden ook vaak zwerfkeien, oude kanonslopen of afgedankte stoeppalen gebruikt.

Ingangshekken;
zie hiervoor bij "Hekken, etc.".

Waterpompen;

het subonderwerp "Waterpompen"van het onderwerp "Drinkwatergeschiedenis" behorende bij het onderdeel "installaties - water".

Grenspalen.
Grenspalen zijn op veel plaatsen door het gehele land bewaard gebleven. De oude grenspalen zijn vervaardigd uit natuursteen, in de 19de eeuw werden veel gietijzeren grenspalen geplaatst.
Men onderscheidt een groot aantal typen. Zij dienden onder meer om de begrenzing aan te geven van het rechtsgebied van een staat, provincie, waterschap, landgoed of jachtgebied.
zie historische bouwkroniek (Tot hier en niet verder. 1974))